Chúng ta đang bị điều hướng để học sai cách.
Khi là một đứa trẻ, dù bạn có muốn điều đó hay không.
Chúng ta được giao một nhiệm vụ để đắm chìm vào cuộc đua thành tích khen thưởng để hòng che giấu đi tài năng thiên bẩm của mình. Họ biến chúng ta thành những công nhân (chân tay và tri thức) làm những công việc lặp đi lặp lại.
Giống như cách mà nhà giáo dục Bùi Trân Phượng ví mỗi học sinh như một chiếc ly được sản xuất hàng loạt, giống hệt nhau về kích thước, công dụng.
Những người thông minh hơn nhận ra rằng kiến thức ở trường không thể áp dụng vào cộng việc thực tế.
Nhưng thông minh bẫy thông minh.
Phong trào học tập tự do biến thành cách mạng thủ dâm tinh thần. Những người thông minh bắt đầu tẩm ướp bộ não với những cuốn sách self-help, podcast, youtube, tiktok,… để “cảm thấy” bản thân không ngừng tiến bộ. Vì vậy, chỉ cần học nữa, học mãi mà không cần hành động.
Để rồi… Cuối cùng, chúng ta nhận ra rằng tất cả chỉ là ảo tưởng tri thức.
Nhìn lại bản thân mình, vẫn cứ đứng đó, cuộc sống đó, khó khăn đó, và không có một điều gì thực sự tiến bộ.
Thật may, ngày hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau thảo luận để nhận thức thật rõ về vấn đề này.
Để bạn không còn là con người cũ nữa.
Bạn thoát khỏi nhóm 84% (người bị động) và bước vào nhóm 2,5% (người sáng tạo) có tư duy cấp tiến.
Trong tương lai, bạn không thể bị thay thế bởi AI và máy móc.
Bạn sẽ có một cuộc sống tự chủ, tự do, trong khi những người khác còn chìm trong đống dopamine rẻ tiền mà không thoát ra được.
Nào, hãy bắt đầu nhé!
I. Mặt tối của nền giáo dục hiện đại
Tôi biết, nền giáo dục hiện nay có nhiều điểm tốt mà chúng ta không thể phủ nhận. Các trường đại học với những thầy cô và lãnh đạo đang không ngừng cải tiến và phát triển. Đặc biệt là nhà giáo dục Bùi Trân Phượng, thầy Dương Ngọc Dũng, và nhiều thầy cô, lãnh đạo khác đã không ngừng khai sáng thông qua podcast, blog, và các bài giảng của mình. Tôi không muốn ai đó đọc những bài viết của tôi thành vơ đũa cả nắm thông qua suy nghĩ của ai đó và phủ nhận đi công lao to lớn của họ.
Nhưng cái gì cũng có mặt trái của nó.
Bởi vậy, tôi xin phép bỏ qua mặt phải của đồng xu để nói về mặt trái đầy gai góc để tìm giải pháp.
Hi vọng rằng chúng ta có một góc nhìn cởi mở cho những vấn đề mà chúng ta sắp nói dưới đây.
1. Giáo dục dựa trên lòng đố kỵ
Tôi thấy thật đáng thương cho anh chàng này và 14,000+ người đồng ý vì điều đó.
Họ đều là nạn nhân của cách giáo dục ganh đua thành tích.
Hồi nhỏ, chúng ta được dạy rằng không được thua kém con nhà người ta (còn là bố con thằng nào thì không biết).
Khi đến trường, bạn được tham gia vào cuộc đua thành tích, điểm số thay vì khám phá tài năng thiên bẩm của bản thân mình. Khi làm như vậy, chúng ta sẽ được chia làm 2 phe:
1, Có thành tích cao:
Phe này tiếp tục gặt hái được nhiều thành tích hơn nữa nhờ sự thúc đẩy của những tràng vỗ tay khen ngợi. Cuộc đua này không bao giờ dừng lại. Bởi vì, khi họ leo lên đỉnh núi này thì lại thấy đỉnh núi khác cao hơn. Người giỏi thì có người giỏi hơn nữa.
Cuộc đua chỉ dừng lại khi họ nhận ra rằng chức danh, địa vị, sự công nhận từ người khác đều là những thứ vô giá trị với họ; hoặc khi xã hội nhận ra rằng thành tích không còn quan trọng nữa, mà là kỹ năng mới tạo giá trị thực sự.
Giống như 10,000+ người có tư duy cấp tiến này:
Nhưng thường thường, họ chỉ nhận ra điều này khi ở độ tuổi trung niên – nơi mà họ không còn sung sức nhiều như trước nữa.
2, Người có thành tích thấp
Những người có thành tích thấp trong học tập thường trở nên tự ti.
Họ đánh mất niềm tin vào bản thân mình.
Họ nghĩ rằng bản thân kém cỏi.
Chính những ý nghĩ đó khiến họ rơi vào cảnh cùng cực và không bao giờ có thể vươn lên trong cuộc sống nữa.
Vậy đấy.
Sự đố kỵ có thể tạo ra những đứa trẻ giỏi hơn, nhưng không bao giờ tạo ra những con người thực sự hữu ích cả. Đó là trò chơi địa vị có tổng bằng 0. Muốn ngoi lên thì phải đạp kẻ khác xuống. Muốn vui thì phải khiến kẻ khác phải đau khổ. Chẳng khác gì trò chơi tiến thoái lưỡng nan của tù nhân cả.
2. Edutainment – Thủ dâm tinh thần
Sau đây là một trích dẫn từ bài viết của anh Harvey Tran.
“Chúng ta đang học sai cách. Mà không phải sai kiểu ngu, mà là sai kiểu tinh vi, êm ái, có vẻ đúng, có vẻ “hiện đại”. Sai kiểu khiến bạn thấy mình đang tiến bộ, trong khi thật ra đang đứng yên, hoặc tệ hơn là đang thụt lùi mà tưởng đang đi tới. Bài này sẽ nói về cái nguy hiểm này, mình mong là nhiều bạn đọc được và share bài này đến những người khác cần nhé.
Edutainment – kiểu học mà phải “giải trí” – đang làm chúng ta yếu đi mà không hề hay biết.
**note: (Edutainment = education + entertainment)
~~
Bạn nghĩ bạn đang học vì bạn nghe podcast mỗi sáng, xem TikTok phân tích tâm lý mỗi trưa, rồi tối đọc một cuốn self-help dày cộm. Nhưng thật ra, bạn đang giải trí bằng tri thức, chứ không học bằng khổ luyện thực sự.
Cái não chúng ta rất khôn mà cũng rất lười. Nó thích cái gì nhanh, dễ hiểu, hài hước, có hình đẹp, có âm thanh catchy. Vì vậy edutainment trở thành thức ăn nhanh cho não. Và giống như fast food, ăn hoài thì sẽ quen. Mà quen rồi thì không chịu nổi món “khoai luộc”. Bạn sẽ thấy mấy thứ chậm chạp, khó hiểu, khô khan là dở. Bạn sẽ tránh nó. Và thế là bạn chỉ quanh quẩn ở bề nổi, nơi ai cũng ở được, nơi không ai bị thử thách.
Bạn sẽ giỏi gật gù, nhưng yếu phân tích. Giỏi nhắc lại, nhưng kém hiểu biết. Giỏi nói đúng, nhưng không tạo được cái mới. Vì bạn chưa từng ngồi một mình, không tiếng nhạc, không màu mè, không “content hay ho”, để mà nghiền ngẫm một điều gì đến tận cùng.
Nguy hiểm hơn: bạn bắt đầu nghĩ rằng học đúng là phải “thú vị”. Nếu không thú vị thì chắc là sai hướng. Nếu không khiến mình cảm thấy “được truyền cảm hứng”, thì chắc là không dành cho mình.
Nope.
Học thật, nhiều lúc chán ngắt, mệt não và không có chút gì gọi là “truyền cảm hứng”. Học thật là lúc bạn ngồi lì trước một đoạn văn không hiểu nổi, đầu quay cuồng, mắt mỏi nhừ, nhưng vẫn không bỏ. Là lúc bạn gõ từng câu chữ mà thấy chúng dở tệ, rời rạc, vô nghĩa – nhưng vẫn gõ tiếp, không trốn. Là khi bạn nhìn thẳng vào cái mớ suy nghĩ rối tung trong đầu và thừa biết: mình sẽ mất nhiều tuần, nhiều tháng mới gỡ ra được, nhưng vẫn gật đầu chấp nhận, rồi bắt đầu từ nút rối đầu tiên.
Chúng ta đang bị lừa bởi sự “dễ tiêu hóa”. Cái gì dễ hiểu thì tưởng là mình đã hiểu. Nghe một người nói hay, ví dụ đẹp, ngôn từ trơn tru – mình gật gù theo, tưởng như đã “nắm được ý”. Nhưng đó chưa phải là hiểu. Hiểu thật là khi bạn có thể tự nói lại, theo cách của riêng bạn. Là khi bạn có thể giải thích cho một đứa bạn không biết gì, mà nó vẫn hiểu. Là khi bạn lấy cái ý đó ra và dùng được vào đời mình, vào những tình huống thật, chứ không phải chỉ dùng để gật gù trong những cuộc trò chuyện thông minh.
Edutainment đang giết chết khả năng đó. Nó khiến ta quen với việc chỉ “nuốt”, không “tiêu hóa”. Chúng ta trở thành những cái máy tiếp nhận, đầy kiến thức nhưng rỗng năng lực. Và điều nguy hiểm nhất là: chúng ta nghĩ mình đang học, nhưng thật ra chỉ đang tiêu thụ.
Nó tạo ra ảo giác tiến bộ. Bạn tưởng mình đang “grow”, vì mỗi ngày bạn học được một khái niệm mới. Nhưng đó chỉ là tri thức trên bề nổi của mặt nước. Còn chiều sâu thì bạn chưa từng chạm tới. Mà chính chiều sâu mới làm nên người thực sự hiểu biết.”
— Harvey Tran
II. Lý thuyết Phát tán Đổi mới, do Everett Rogers phát triển
Đây là lý thuyết do Everett Rogers đưa ra để giải thích cách một ý tưởng, sản phẩm, hay hành vi mới được lan truyền trong xã hội.
Dân số trên thế giới được chia thành 5 nhóm:
Nhóm 1 – Sáng tạo, đổi mới:
Chiếm 2,5% dân số.
Người đầu tiên áp dụng những ý tưởng mới; thích mạo hiểm, tò mò và sẵn sàng thử những điều mới.
Nhóm 2 – Người áp dụng sớm:
Chiếm 13,5% dân số.
Những người dẫn đầu dư luận; có ảnh hưởng, có mối quan hệ xã hội và nhanh chóng nắm bắt sự đổi mới.
Nhóm 3 – Đa số sớm:
Chiếm 34% dân số.
Áp dụng sau khi thấy thành công ban đầu; thận trọng nhưng không phải là người dẫn đầu.
Nhóm 4 – Đa số muộn:
Chiếm 34% dân số.
Hoài nghi; áp dụng sau khi đa số đã thử nghiệm sự đổi mới.
Nhóm 5- Chậm trễ:
Chiếm 16% dân số.
Người cuối cùng chấp nhận; bị ràng buộc bởi truyền thống, không muốn thay đổi.
Bây giờ chúng ta sẽ xét 2 nhóm liên quan nhất:
1. Nhóm 84% dân số (nhóm 3,4,5)
Tấm bằng đại học:
Thế hệ 7x, đầu 8x đổ về trước nếu được đi học đại học là một lợi thế cực kỳ lớn.
Bởi khi ấy, tấm bằng đại học vô cùng giá trị.
Nhưng từ thế hệ cuối 8x, đầu 9x trở đi thì giá trị của tấm bằng đại học đã giảm đi rất nhiều. Nhưng vì hiệu ứng thành công của thế hệ đi trước nên chúng ta vẫn nhao nhao đi học để kiếm tấm bằng rồi ra trường thất nghiệp.
Sàn thương mại điện tử:
Sau khi sàn thương mại điện tử shopee nở rộ, những chiến thần kinh doanh bắt đầu show doanh số khủng. Nhưng đó cũng là lúc thị trường bắt đầu thoái trào và không còn nhiều cơ hội nữa.
Nhưng nhóm 84% vẫn quyết tâm đuổi theo hào quang để nhảy vào thị trường đỏ này để chiếm lấy miếng bánh vụn – vẫn có hiệu quả, nhưng vất vả vô cùng. Trong khi đó, nhóm 13,5% đã bắt đầu nắm bắt sự đổi mới bằng cách theo dõi nhóm 2,5% và họ bắt đầu chuyển dịch sang một thị trường kinh doanh hoàn toàn khác.
Bởi vậy, nếu bạn thuộc nhóm 84% này, hãy thức tỉnh.
Bạn cần có một tầm nhìn mới.
2. Nhóm 2,5% dân số (nhóm sáng tạo, đổi mới)
Tính ra Việt Nam có 100 triệu dân, thì nhóm này khoảng 2,500,000 người.
Đó không phải là con số nhỏ nên không khó để tiến vào.
Lưu ý: Người sáng tạo có thể là chuyên gia, giáo sư, tiến sĩ. Nhưng giáo sư, tiến sĩ không phải là người sáng tạo.
Bởi vậy, để phát triển sự nghiệp một cách có đạo đức, bạn bắt buộc phải tiến vào nhóm 2,5% này.
Không có lựa chọn nào khác.
Trong quá khứ, bản thân tôi từng thuộc nhóm 84%. Sau khi nhận ra bản thân không thể phát triển, tôi buộc phải nhảy vào nhóm 2,5% để thay đổi cuộc sống của mình.
Trong phần tiếp theo, tôi sẽ chỉ cho bạn con đường để làm điều đó.
Mẹo nhỏ: Nhìn đám đông đang làm gì và làm ngược lại.
III. Học cách học (để trở thành người sáng tạo)
Hầu hết mọi người không biết cách học.
Bởi vậy, họ dễ dàng bị giao cho một cách học để phục vụ người khác.
Khi họ phục vụ người khác, họ đánh mất ước mơ của riêng mình và rồi một ngày họ cảm thấy cuộc sống thật vô nghĩa.
“Bi kịch lớn nhất của gia đình là cuộc sống không được sống của cha mẹ” — Carl Jung (nhà tâm lý học)
Khi ấy, rất có thể bạn sẽ trở thành công cụ để bố mẹ bạn thực hiện ước mơ và để họ sống thông qua bạn. Họ sẽ nói rằng, điều đó tốt cho bạn. Nhưng đừng trách họ, họ chỉ là một nạn nhân của nền giáo dục không đúng cách và hoàn cảnh nghèo đói khiến họ không thể nào thực hiện được ước mơ.
Đối với giới trẻ ngày nay, điều đó diễn ra sớm hơn.
Họ thường xuyên hỏi rằng mình đang làm điều này để làm gì? Họ chán nản với công việc đi làm thuê để phục vụ người khác nhưng không thể nào thoát ra nổi.
Bởi vậy, bạn cần làm khác đi.
Đây là cách:
1. Tạo ra một mục đích
Giống Luffy:
“Tớ muốn trở thành Vua hải tặc… Tớ không quan tâm có làm được hay không… Tớ làm những gì tớ muốn làm. Tớ đã muốn trở thành Vua hải tặc… thì tớ sẽ chiến đấu cho tới cùng, dù có phải chết!” — Monkey D Luffy
Còn với tôi.
Nếu ai đó hỏi tại sao tôi mục đích đằng sau dự án xây dựng doanh nghiệp một người. Tôi sẽ nói rằng vì đó là điều tôi thích, doanh nghiệp một người sẽ mang lại sự tự do, tự chủ để làm bất kỳ việc gì tôi muốn. Tôi sẽ chiến đấu tới cùng vì lý tưởng này.
Nếu Luffy được kế thừa ý chí từ Gol D. Roger, thì tôi được kế thừa ý chí từ Naval Ravikant:
Còn bạn thì sao?
Mục đích đằng sau công việc bạn đang làm là gì?
Mục đích đằng sau công việc bạn đang làm là gì?
2. Phác thảo một dự án
Nếu bạn không có một dự án, bạn sẽ tiêu thụ kiến thức một cách bất tận.
Bạn học hết thứ này đến thứ khác chỉ để có cảm giác tốt hơn nhưng không để làm gì cả (ngoài việc ngồi trà đá chém gió với bạn bè).
Những gì bạn học phải phục vụ cho một dự án nào đó.
Dự án chính là bộ lọc để bạn loại bỏ những thông tin không cần thiết và giữ lại điều gì quan trọng.
Dự án là gì?
Là bất kỳ công việc nào nhằm mục đích giải quyết một vấn đề gây đau khổ trong cuộc sống về mặt sức khỏe, mối quan hệ, tiền bạc, và tinh thần:
Ví dụ như dự án cá nhân:
- Giảm cân
- Xây dựng cơ bắp
- Tìm kiếm bạn trai, bạn gái
- Nuôi con và xây dựng gia đình
- .v.v.
Ví dụ như dự án công việc:
- Xây dựng doanh nghiệp một người
- Xây dựng thương hiệu cá nhân
- Xây dựng một trang web
- Cung cấp một dịch vụ
- Học một kỹ năng
- .v.v.
Dự án đối với học sinh, sinh viên ở trường:
- Một công việc làm thêm
- Dự án vì môi trường
- Xây dựng blog, website,…
- .v.v.
Khi bạn bắt đầu một dự án, bạn bắt đầu bước chân trở thành con đường sáng tạo.
Bạn sáng tạo ra con người mới của mình.
Bạn sáng tạo ra công việc mới của mình.
3. Học tập
Bạn phải thật tỉnh táo khi lựa chọn nguồn học tập cho mình.
Hãy nhớ, đám đông làm gì thì làm ngược lại.
ĐỌC SÁCH:
Mọi người đang đua nhau khoe thành tích về số lượng hàng chục, hàng trăm cuốn sách đọc trong một năm. Một là làm màu để lấy tiếng. Còn nếu thật như vậy, họ đã bỏ qua rất nhiều khía cạnh đáng để học tập khác.
Bạn cần đọc ít sách lại, chọn từ 3-5 cuốn sách khiến cho tâm trí bạn bị thổi bay bởi những ý tưởng.
Đọc đi đọc lại nó nhiều lần.
Mỗi lần đọc cần phải có mục đích phục vụ cho dự án của bạn.
CHỌN NGƯỜI THEO DÕI: mạng xã hội, podcast, blog, youtube.
Nếu muốn trở thành người sáng tạo, bạn cần chọn những người sáng tạo chứ không phải những tài khoản chia sẻ kiến thức về mọi thứ.
Tại sao?
Nếu chỉ đọc kiến thức khôn khan thì bạn không được truyền cảm hứng để hành động. Còn nếu bạn hành động thì chắc hẳn là bạn bị thao túng bởi các thủ thuật marketing về hiệu ứng âm thanh, hình ảnh, giọng nói kích thích (ngoại lực đến từ bên ngoài nhanh đến thì chóng tàn thôi).
Bạn chỉ được truyền cảm hứng bởi hành động của người khác. Những người làm thật, việc thật, và họ kể lại câu chuyện về hành trình phát triển của cá nhân họ.
4. Tạo ra các ý tưởng và viết (sáng tạo trong phát triển cá nhân)
Khi bạn tiêu thụ thông tin các tài khoản trên mạng xã hội, đọc blog, nghe podcast,…, đó là ý tưởng của người khác. Nhưng khi các ý tưởng đó được diễn giải theo góc nhìn của bạn thì nó trở thành ý tưởng sáng tạo của bạn. Ý tưởng sáng tạo thường chợt lóe lên khi bạn ở trạng thái thư giãn nhất. Hãy nhanh chóng ghi lại và lưu nó vào một nơi (nếu không nó sẽ biến mất sau 1-3 phút).
Những ý tưởng nào không liên quan tới dự án bạn đang làm, thẳng tay loại bỏ hoặc lưu trữ vào kho.
Tiếp theo…
Bạn cần viết.
Nhưng đây không phải viết content viral, hoặc viết nhật ký tâm sự.
Bạn cần viết với mục đích giải quyết các vấn đề liên quan tới các dự án mà bạn đang phát triển.
Ví dụ dự án sức khỏe:
- Vấn đề lớn là làm sao để giảm cân.
- Các vấn đề nhỏ hơn là làm sao để tập luyện đều đặn (kỷ luật)
- Làm sao để xây dựng vóc dáng nhưng vẫn đảm bảo sức khỏe
- .v.v.
Ví dụ dự án xây dựng thương hiệu cá nhân:
- Làm sao để có được sự tự tin
- Làm thế nào để thu hút và giữ được sự chú ý với mọi người
- Làm sao để xử lý những lời chỉ trích trên mạng xã hội
- .v.v.
Viết chính là quá trình sáng tạo.
Hãy hiểu điều này.
Thông tin không phải là ý tưởng sáng tạo.
Khi bạn đọc một ý tưởng, thì đó là ý tưởng sáng tạo của người khác chứ không phải là ý tưởng sáng tạo của bạn. Bởi vì của người khác nên nó sẽ hoạt động kém đối với bạn (hoặc bạn không thực hiện).
Khi bạn viết, bạn lấy cảm hứng từ ý tưởng của họ, sau đó diễn đạt lại nó thành lời văn của mình dựa trên cảm xúc, mức năng lượng, tính cách và tâm trí của bạn.
Lúc này, bạn sẽ reo lên vì sung sướng: “đây là ý tưởng của tạo, chính tao nghĩ ra nó”.
Bởi vì sự sung sướng đó nên nó sẽ thúc đẩy bạn hành động một cách vô thức.
Ví dụ về cá nhân tôi:
Tôi viết rất nhiều về việc xây dựng doanh nghiệp một người thông qua con đường viết lách. Bởi vì tôi đã viết về nó, nên nó đã ngấm vào tiềm thức. Và bây giờ, tôi không cần phải gồng mình lên để viết lách vào buổi sáng. Tôi không cần ai phải nhắc nhở. Tôi xây dựng doanh nghiệp một người một cách tự nhiên, đều đặn mà không cần gồng mình lên để kỷ luật.
Tôi sử dụng viết để gieo các ý tưởng vào tầng vô thức của mình.
“Cho đến khi bạn biến vô thức thành ý thức, nó sẽ chỉ đạo cuộc sống của bạn và bạn sẽ gọi đó là số phận.”
― Carl Jung
Bạn hoàn toàn có thể làm vậy.
Nếu bạn muốn học một kỹ năng viết tác động cao, tôi sẽ giúp bạn thông qua khóa học Viết Hiện Đại – Nơi tôi đã tự mình thử nghiệm và đạt được những thành quả trong cuộc sống cũng như công việc của mình.
5. Đừng hoàn thành khóa học
Chúng ta hoàn thành 4 năm đại học.
Nhưng rồi ra trường lại thấy những gì mình học không thể áp dụng vào thực tế.
Và thật dại dột khi những điều này lại diễn ra trên môi trường internet.
Khi bạn mua bất kỳ khóa học nào, đừng hoàn thành nó.
Đầu tiên, hãy đọc lướt qua xem nội dung nào bạn thấy thú vị nhất.
Tiếp theo, hãy bắt đầu làm bằng những gì bạn biết.
Học tập không phải là để cảm thấy mình giỏi.
Học là để tìm ra những lỗ hổng kiến thức của bạn. Cố gắng tìm ra câu trả lời để lấp đầy lỗ hổng đó bằng cách suy ngẫm, quay lại khóa học để tìm lời giải đáp.
Cứ như vậy, như vậy cho đến khi bạn giải quyết được mọi vấn đề.
6. Làm sao để bắt đầu kể cả khi bạn không muốn bắt đầu
Tôi học được từ kênh youtube của bác sĩ tâm lý Ph Huy rằng sự chuyển hóa của một con người dựa vào 4 yếu tố:
- 15% là kiến thức chuyên môn
- 15% là sự tin tưởng
- 30% là sự kết nối
- 40% là tác động từ môi trường
Bạn thấy đấy.
Nếu bạn muốn chuyển hóa từ người thích tiêu thụ sang người hành động (xây dựng và sáng tạo) thì môi trường là yếu tố cần chú trọng đầu tiên, sau đó đến sự kết nối.
Bởi vậy, bạn cần bao quanh bản thân những người hành động để luôn đá đít mình tiến lên. Trong số họ, hãy lựa chọn ra những người mà bạn có thể kết nối về mặt tình cảm, trí tuệ, và trải nghiệm. Vậy là có thêm 30% nữa.
Tổng là 70%.
Tuyệt!
Tiếp theo, biến mất trong 6 tháng rồi trở lại để đón chờ một con người hoàn toàn mới.
Thế thôi, lá thư hôm nay đến đây là hết!
Cảm ơn bạn đã lắng nghe.
Tôi hi vọng rằng nó có ích.
Cuối tuần vui vẻ nhé!
Đỗ Đức Thông
