Tôi muốn được sáng tạo.
Nhưng khi tưởng tượng ra hình ảnh một nhà sáng tạo khiến tôi rùng mình.
- Sáng tạo là phải phát minh ra điều gì đó giống như Thomas Edison với hơn 1,000 bằng sáng chế, như Steve Jobs sáng tạo ra iphone và imac, hay Albert Einstein với những phát minh vĩ đại.
- Sáng tạo là bẩm sinh, và chỉ những người thiên tài mới có thể làm điều đó.
- Hoặc sáng tạo dành cho những ai có gu thẩm mỹ như Leonardo da Vinci, hay Van Gogh.
Những suy nghĩ đó khiến tôi có cảm giác mình giống như một chấm nhỏ trên trái đất nhìn lên bầu trời – nơi mà những ngôi sao rực rỡ chỉ có thể ngắm nhìn chứ không thể chạm.
Những suy diễn của tâm trí đó thật tệ.
Nó khiến tôi trở nên hèn nhát, tự ti, và không dám theo đuổi điều mà tôi mong muốn.
Lúc đó tôi không biết làm thế nào để trở thành người sáng tạo. Nhưng điều chắc chắn tôi phải làm là cắt đứt những niềm tin hạn chế đã hình thành trong tâm trí tôi từ trước.
Bạn biết những niềm tin đó bắt nguồn từ đâu không?
Đây là một bức hình do con trai tôi tô màu (hắn 5 tuổi) và bức hình còn lại là của người lớn ngoài 30.
Bạn thấy đấy, trẻ con nó thoải mái trong việc sáng tạo, phá cách.
Tất cả chúng ta đều từng là trẻ con, từng tò mò, sáng tạo, cho đến khi được huấn luyện để trở nên khuôn khổ và lặp đi lặp lại những mô thức được cài đặt sẵn trong đầu.
Điều gì xảy ra vậy?
Đầu tiên là trường học chính quy, nơi hầu hết dạy chúng ta học thuộc, viết văn mẫu, giải bài toán theo quy trình với đáp án có sẵn. Đó là nơi khiến tâm trí chúng ta mất dần khả năng sáng tạo.
Thứ hai là các nguồn thông tin chúng ta tiêu thụ hàng này. Nó khiến chúng ta nghĩ bản thân là người tầm thường, thiếu sáng tạo.
Bây giờ, tôi phải gột rửa đi tất cả những gì đã xâm chiếm tâm trí tôi.
1. Thiết lập lại môi trường thông tin
Thật cô đơn.
Thật đau đớn khi phải rũ bỏ đi những thứ từng quen thuộc và dễ dàng.
Nhưng nếu muốn chào đón một phiên bản tốt hơn, tôi không có cách nào khác.
Tôi bỏ theo dõi, thanh lọc lại các mối quan hệ (đặc biệt là các mối quan hệ thường xuyên phán xét, chỉ trích người khác), để có thêm không gian cho những mối quan hệ tốt đẹp thế vào.
Tôi theo dõi những người sáng tạo với mong muốn học hỏi và truyền cảm hứng từ họ.
Tôi kết bạn với những người sáng tạo ngang bằng hoặc nhỏ hơn để đồng hành thúc đẩy nhau phát triển.
2. Tái cấu trúc tâm trí
Sau khi thiết lập môi trường, tâm trí tôi bắt đầu mở dần, mở dần, và niềm tin ngày trước cũng bắt đầu rạn nứt.
Cuối cùng nó cũng vỡ vụn khi tôi đọc được cuốn sách The Creative Act: A Way of Being của nhà sản xuất âm nhạc vĩ đại Rick Rubin. Ông nói rằng:
“Mọi người đều là người sáng tạo. Sáng tạo không chỉ liên quan đến việc làm nghệ thuật. Tất cả chúng ta tham gia vào hoạt động hàng ngày. Sáng tạo là mang một thứ gì đó chưa từng tồn tại trước đây vào đời sống.” – Rick Rubin
Thì ra là vậy.
Tôi bắt đầu quan sát mọi thứ xung quanh.
Một hạt giống đang đâm chồi, từng chiếc lá non nớt vươn lên, ra hoa, kết trái.
Một con chó với cái bụng to chà bá. Vài ngày sau, lon ton vài chú chó con nhắng nhít chạy theo sau.
Bạn thấy không, tự nhiên đang không ngừng sáng tạo. Bạn không thấy một cái cây nào giống hệt cái cây nào, cũng không thể tìm thấy hai con chó giống nhau như đúc.
Rồi tôi nghĩ tới bản thân, tôi có rất nhiều suy nghĩ mà số đông không chấp nhận. Không chấp nhận chỉ vì nó mới, chỉ vì nó chưa từng tồn tại. Nhưng tôi vẫn cứ viết ra, viết ra giấy, lên blog, và cả mạng xã hội.
Vừa mới hôm trước, mẹ tôi vừa bị lấy lại mảnh vườn mà bà thuê với chi phí 0 đồng từ nhiều năm trước. Giờ đây, bà không còn đất trồng rau nữa. Bà phải nghĩ cách để có thêm nguồn rau sạch cho gia đình. Đang đứng quan sát, bà thấy chậu cây mộc trước mắt. Nó cao hoảng một mét, thân mảnh khảnh, lá thưa thớt đến nỗi ánh sáng mặt trời rọi thẳng gốc cây. Thế là bà gieo rau cải vào chậu.
Việc này làm tôi nhớ tới Steve Jobs, ông ấy có ý tưởng kết hợp giữa Iphone và quyển sách. Cuối cùng, Ipad ra đời.
Có thể bạn sẽ nghĩ giống tôi, việc làm của mẹ tôi quá nhỏ bé thì làm sao so được với Steve Jobs, và nó đâu thể coi là sáng tạo. Một sự so sánh quá khập khiễng.
Vậy để tôi giới thiệu đến bạn một nhà sáng tạo Marie Kondo – cô ấy đã biến công việc dọn dẹp nhà cửa thành một đế chế kinh doanh hoành tráng:
- 100 Người có ảnh hưởng nhất tạp chí Time.
- Người sáng tạo được đề cử giải Emmy cho hai chương trình số 1 trên Netflix.
- Công ty kinh doanh các sản phẩm liên quan tới dọn dẹp nhà cửa từ đồ dùng, chương trình tư vấn, đào tạo.
- Tác giả bán chạy nhất của hơn một chục cuốn sách về chủ đề dọn dẹp được xuất bản bằng hơn 40 ngôn ngữ khác nhau.
Đó là một niềm tin hạn chế về “kích cỡ” mà tôi đã từng mắc phải.
Chúng ta thầm coi thường những gì đơn giản.
Chúng ta gắn liền khả năng sáng tạo gắn liền với sự nổi tiếng, với thiên tài, được công nhận, và thành công.
Hãy tưởng tượng, sự sáng tạo trong bạn là những hạt mầm đang nhú, bé bỏng và dễ tổn thương. Nhưng những niềm tin sai lầm đó lại giống như bàn chân thô kệch không thương tiếc. Nó khiến những hạt mầm không bị gãy thì cũng không thể nào ngóc đầu lên nổi.
Bây giờ, bạn hãy tách biệt mọi khái niệm.
Sáng tạo là tạo ra điều chưa từng tồn tại.
Còn sự nổi tiếng thì phụ thuộc vào sự mong muốn của mọi người.
Chỉ thế thôi.
Để tôi kể cho bạn bốn ví dụ:
J.K Rowling – đã sáng tạo ra bộ truyện Harry Potter nhưng cô bị 12 nhà xuất bản từ chối. Rõ ràng, sự sáng tạo của cô không hề được những chuyên gia hàng đầu đón nhận. Họ nói rằng nó không thể bán được. Phải mất một năm bà mới tìm được người đồng ý xuất bản với lý do con gái nhà xuất bản thích nó. Cuối cùng, nhờ cuốn sách mà bà được vinh danh là người phụ nữ giàu thứ hai trong lĩnh vực nghệ thuật giải trí theo đánh giá của tạp chí Forbes năm 2006.
Paulo Coelho – người sáng tạo ra cuốn tiểu thuyết Nhà giả kim. Ông không bị nhà xuất bản từ chối, nhưng khi ra lò thì cuốn sách không thể bán được. Nhưng đến hiện nay, sách của ông đã bán ra hơn 86 triệu bản trên 150 nước và được dịch ra 56 thứ tiếng.
Mr. Beast – anh ấy đã tạo ra các video từ 2011 đến 2014 và chỉ đạt vẻn vẹn 800 người đăng ký. Nhưng đến năm 2025, kênh youtube của Mr. Beast đã đạt tổng 443 triệu người đăng ký.
Richard Thaler có ý tưởng vẽ một con ruồi trong bồn tiểu nam để tạo cho nam giới một mục tiêu, do đó giảm chi phí vệ sinh và làm sạch lên đến 80%. Chính ý tưởng này đã giúp ông đoạt Giải Nobel Kinh tế năm 2017.
Bạn thấy đấy.
Sự sáng tạo không phụ thuộc vào mong muốn, hay nổi tiếng của mọi người.
Sự sáng tạo cũng không phải là điều gì đó giống như khả năng thiên bẩm. Giống như Mr. Beast, cậu ấy đã sáng tạo liên tục trong 4 năm trời mà không thấy kết quả vượt trội, nhưng cậu ấy vẫn làm.
Đơn giản vậy thôi.
Nếu bạn muốn trở thành người sáng tạo, không hề khó.
Hãy tạo ra điều gì đó mới mẻ mỗi ngày. Đó có thể là cách sắp xếp bàn làm việc theo một kiểu mới, một quan điểm hoàn toàn khác với những gì bạn đã nghĩ trước đây, giải pháp cho một vấn đề, hoặc bắt đầu một mối quan hệ. Hoặc trong trường hợp của tôi, sáng tạo là cách tôi viết ra những ý tưởng mới lạ hàng ngày. Nếu bạn muốn viết cùng chúng tôi, hãy tham gia cùng gần 300 thành viên tại bộ lạc Free idea – Sh*t suy nghĩ – chúng tôi sẽ giúp bạn lấy lại khả năng sáng tạo. Tiếp theo là một hướng dẫn viết sáng tạo miễn phí dành cho bạn.
Thế đấy,…
Những gì bạn tạo ra không cần phải được chứng kiến. Thông qua một cuộc sống thường nhật, bạn là những người sáng tạo sâu sắc nhất trong cuộc đời mình. Mỗi trải nghiệm, tính cách, suy nghĩ, cảm xúc, năng lượng được kết hợp lại với nhau để tạo ra vô vàn điều mới lạ.
Đến đây thôi.
Hãy ghim khái niệm “sáng tạo là tạo ra điều chưa từng tồn tại” vào trong tâm trí bạn. Không có gì hơn thế.
Còn về nghệ thuật và kinh doanh là một phạm trù hoàn toàn khác. Chúng ta sẽ cùng bàn bạc trong các lá thư tuần tiếp theo để bạn biến sự sáng tạo của mình thành niềm vui và tiền bạc.
Hi vọng, lá thư này sẽ giúp bạn cởi bỏ được một gánh nặng trong tâm trí và trở về bản chất của bạn – một con người sáng tạo.
Cảm ơn bạn đã đọc.
Hi vọng nó có ích.
Đỗ Đức Thông
Tương lai của công việc là vui chơi và sáng tạo.